La lampa e la fusta

Sota nosautres l'aviàm. Gianfranco era davalat pus bas que la còla e sus lo marge de la tombada generala.
Amòr d'aquò s'era entraucat dins lo croton ont lo desvistaviam en se clinant, esclairat en contrajorn, afavorit de quatre metres cubs d'er disponible sota un plafon escrancat, farinós de gip e boissonós de crapier, d'aitan mai mostrós qu'avançava lo morre d'a travers una gàbia de margues d'escobas.
Deguèt cotar la lampa e se desfaire metodicament deis espoussetas de borra, de crin, de bruga, de genesta e de peus de plastic, dei caissetas de cera e dei flasconàs de sabon liquid, s'eissugar lei gautas amb lo mocador e esternudar la pòussa abans de tornar metre sa cara d'òme.

Nosautres donc, pus aut jasiàm en borbolhada, Ramon que se planhiá d'une nhòca dins l'esquina e Irmela que sonava sa maire bavaresa, Carlina que sortiá en soinant de l'estavaniment, Mariton la Bearnesa que diumedaunejava, Jòrdi Castellet lo Barcelonin, Yann lo Breton que bretonejava encara d'espavent, Mac l'Escocés, Carmelo d'Oronzo, l'estacat de prensa sicilian, e ieu, una camba sota Yann, una man sota Mariton, lo nas contra l'anca de Carlina, que me desfasiáu de l'avesinança en la f asent gemir e protestar.
Tótei tant engipats coma Gianfranco.
La lutz de la lampa nos dessenhava per tròç dins lo negre, trevas blancassas chapotadas esparpalhadas.
Se coneissiàm a la vòtz mai qu'a la semblança.. Se compteriam, çò que nos faguèt avisar que mancava un òme.
Jòrdi diguèt que dins lo vertige de la casuda aviá sentit i escapar la man de son collega andalós Pablo, ara de segur aclapat sota lo molon de peiras, de bricas e de malonets que termejava nòstre asil fortunat.

Estrechon, lo recapte. I auriàm pas cauput drechs, lei nòu qu'en mai de Gianfranco eriam sauves.
Ni mai, au fons, Jòrdi se i seriá pas tengut sus sei genolhs.
Cauguèt lo tirar per leis espatlas e s'esquichar per l'assetar entre nosautres, dins l'idea qu'alenesse un pauc maz ample.
Pasmens, sa.uvats qu'eriam. Fstablits au mofle ò quasi sus un espandidor de coissins e de divans.
Protegits per la resisténcia d'una fusta enòrma. La fusta, l'agacheriam que la badaviam de reconeissença.
Se demandèt a Gianfranco la lampa per ne conéisser mieus la longor e la soliditat.
Teniá còp au pes de tot l'ostalàs abausonat, ges asclada, visible, dins son ornamentacion florala pintada.
Auriá pogut nos escrachar, mai s'era acotada d'una poncha sus un dessús de pòrta, dau band de Gianfranco e de son cocon d'aisinas de mainatge.
De l'autra part s'enfonsava dins lo peirogàs ont Pablo era benleu sepelit.
De tant que cracinariá pas, ganhariàm lei minutas ò leis ora.das de vida. Lei saumiers s'eran plegats sus ela, mai ela encara lei sosteniá, çò que fasiá de nòstra conilhiera una mena de tenda.
Aquel immense tòc de castanhier fustejat au tèmps de la Renaissença, nos aviá aparats au nogau de la catastròfa.

Tot pensat, ara que podiàm començar de pensar, de qu'era estada la catastròfa ?
Un terratrèmol ?
Pas probable, aviàm ren sentit de trantalhadís sota nòstrei pès, ren ausit de roncadissa dins lo sòu. Ren qu'un pet de finimond e l'ostau ensordat que sembla de se desrabar de terra e que retomba escrancat.
Donc una bomba.
Mai una a tombar una gara, coma a Bolonha.
Pasmens, Jòrdi ne faguèt la remarca sena.da, quet mau podián voler Bregadas rojas ò fascistas ai bràveis escrivans recampats a Casteldorato per un Convegno dei Narratori ?
Leis organizaires nos avián menats d'Urbino a aquela granda villa dau sègle XV, ont dempuèi tres jorns viviàm dins un luxe renovat dau temps dei Borgia, mentre que la posicion dau bastiment, a l'afrest d'una còla, nos prepausava una vista tota bucolica sus olivetas, vinhas e pradariás.
Que Ia politica contemporanea nos i foguesse venguda secotir lo viure, degun arribava pas d'o encapar e d'o jutjar versemblable.

Tant se podiá, fin fina,la, que leis autoritats d'Urbino aguesson comés una error greva en çai menant lo gas de la ciutat, que son servici, nos avián dich, deviá estre inaugurat justament uei.
Una ascla dins un borneu, una fugida, una beluga de briquet : n'i aviá agut pron per cambiar en clapàs un cap d'òbra arquitecturau e en fum leis esperanças de la narrativa europenca.
Deviàm estre lei solets vius ara dintre la montanha fumejanta de peiras talhadas desentauladas, de briquetas esbrenigadas, de fustariás e de mòbles esclaponats, lei sauves e lei pus fons entraucats.
Aquò, de l'idea qu'agueriam de tenir un acamp sus la produccion literària en lengas pichòtas e minoritàrias, e de davalar comissionar dins una sala bassa mobla,da de divans, un fumador a l'anglesa sota una fusta gigantesca, la fusta de miracle que totara la vesiàm pron auta dins lo fum a vertolhons dei cigarros e que nos era venguda vesina, a ras de clòsca, a vista de nas.
Bona fusta, l'auriàm calenha.da. d'una man voluptuosa, aguessiam pas agut paur que lo mendre chaspar la descotesse, e nos enterresse dins una escorrença de graveta ò nos escrapochinesse sota una. tombada de muralhas.
Quand se pensa : l'explosion se faguèt dins la segonda que Carmelo d'Oronzo apareissiá sus lo lindau.
L'esperaviam per començar la discutida.
Aguesse tardat d'una segonda mai, lo Sicilian seriá ara un chaplum de carn e d'òs ont se reconeisseriá pas la forma umana.

Mai, que foguesse gas ò atemptat, la. veritat dau malastre gròs la saupriàm jamai. En despiech de nòstra fusta tutelara, es qu'eriam pas per morir ?
De fam.
O pusleu de manca d'er.
E mai, a.quò s'es agut vist, lei companhas de sauvatatge que d'aquesta ora devián s'afasendar sus leis escombres, nos anavan pas engrunar en destrantalhant l'equilibri que nos capelava ?
Tiblaviam l'aurelha, dins la crenhença, encara mai que dins l'esperança d'ausir un pic ò un cracinar de pala.

Ramon pasmens nos porgiguèt un peçuc d'esper.
Dempuei qu'aviàm pres Jòrdi entremitan de nòstra chorma espandida, era éu lo pus pròche dau bot de fusta e dau degolòu de peirieras.
Sentiá sus sa gauta una rispeta.

Ara que dins l'amolonament d'escroissiduras, cada esclapa e cada cairon aviá trobat son asseti, que lo pols s'era atapit, una vena de segur fòrça complicada, de vuege e de ventolet s'era establida.
Nosautres ni mai la lampa mancariàm pas d'oxigen.
L'idea grelhèt aitanlèu d'uchar de per aqueu foradat : de resson en resson, en prenent lei viradas e en s'engulhant dins leis asclas, la vòtz arribariá fins ai sauvadors e mai ai jornalistas que devián estre ja arribats sus la plaça de la malemparada.
Sonar, Jòrdi o ensagèt.
Sa vòtz d'efiech redolèt en restontidas, mai capitèt que d'esmòure un gèmec alunchat, tròp alunchat per que venguesse de Pablo, mai que nos calhèt lei mesolas.
Cadun per un brieu se repleguèt dins l'ansiá, la preguiera secreta ò la paur desbardanada. Irmela plorinegèt, Mariton i anèt d'un siule de lit pirnenca...
Sentiguere Carlina s'acoconar contra ieu dins sei formas redonas.
Qu'una personeta tan galanta, mofla au tast e apetegada de fuòc interior foguesse promesa a la mòrt dins lo deperiment e l'angoissa, aquò me pareguèt una tala injustícía que i poguére pas tenir.
Un "pusléu morir tre ara" me passèt d'esper-eu lei bocas : meteguèt pas fòrça estrambòrd dins la rejoncha dei defecis.
"Sente que me pisse dessota", apondeguèt per sol comentari Mac l'Escocés, tragic e impudic, qu'aprofechava lo kilt.

Lo gemegar se faguèt rangol abans de calar.
La rispa siblejava tot just.
Pas un bruch que venguesse d'enluòc, pas un crit de dolor e tanben, caliá se i resòuver, ges de rondinament luench de marteu picaire, ges de signe qu'a nosautres quauqu'un pensesse amb pron de fòrça e de biais per trobar lei mejansde traucar leis espessors de la bastissa.
Gianfranco aviá redemandat la lampa.
Sa posicion dins la despensa, que podiá passar per una cabina de pilòt, tant coma lo pòste de secretari dau collòqui que teniá dempuei tres jorns, li donava l'autoritat.
N'aprofechèt, mestre deis escobas afaisseladas per botar l'òrdre dau capitani de vaisseu dins lo desastre.
Tornèt demandar lo còmpte dei vius.
A sa sonada, cadun diguèt present e se confirmèt l'abséncia de Pablo.
Foguere lo darrier de m'anonciar : Frederic Correja, lo poëta occitan.

Puei la lampa passèt mai de man en man.
Cadun aviá la mession egoïsta de s'adobar de son mieus dins lo chauchum que fasiàm, de se cercar la posicion mens dolorosa, e, s'aquò era possible, mai agradiva per passar nòstrei lòngueis oras darriéras.
Leis esquinas adonc cerqueron de prene de pendís de dossiers, lei cambas de s'espandir sus de coissins entre d'àutrei cambas, lei coides de pas tròp codoissar.
S'espoussaviam dau gip, se desentelaviam d'aranhadas, mai vegueriam amb suspresa que leis entravadís eran pusleu de ropas sedosas, de bendas e de velas velossadas, de peças de lin ò de flausina ; Carmelo se batiá amb una borreta voladissa que raiava d'un plumet crebat ; per quant a Jòrdi se descubriguèt lo cueu sus una estòfa rufa que de granetas lo macavan, çò disiá, mai un còp la lampa arribada fins a eu, veguèt qu'erauna casubla brodada d'aur enramelat e de peiras preciosas.
Un gabinet grand acantonat dins lo fumador aviá degut se crebar dins l'afondrament de l'ostau e nos aviá escampat sus lo morre e entre membres lei tresaurs ancians de teissendariá que i eran recaptats.
Dins la lutz que circulava, vesiàm dau meteis còp coma era bela la fusta pintada de pàmpols e de vises entremesclats de rasims e istoriats d'abelhas, de guespas, de parpalhons e de galinetas, un imne dau pincéu a la beutat dau pais qu'aviàm desvistat lo véspre enfenestrats a Casteldorato.
Lei segles avnán pas passit lei verds, enrosit lei roges, ennegrit leis aurs.
Enterrats eriam pas solament amb lo luxe deis estòfas, nos avián acompanhats lei delicias d'una Itàlia acampestrida reinterpretada en art gaujós.
Dau còp, Gianfranco, assetat sus una caissa de sabon, un margue de plastic ròse en man coma quau ten lo govern d'un carri d'Estat, nos semblèt desgraciat.

Mai sa posicion li permetíá una fonccìon organizatritz que fasiá pas mina de voler cedir.
En tafurant dins son recanton sota lei lessius industriaus, veniá de destoscar doas saquetas amb dedins dos vespertins.
D'obriers de la jornada devián leis aver acaptadas aicí.
Mòrts élei tanben, de segur.
E gasmens de gents dau gròs viure : la biaça era abondosa.
N'i aviá pas per un revòbis.
N'i aviá per se mantenir dins la boca una languison sanitosa de mangiscla, lei detz qu'eriam. "Cadun auretz tótei lei sieis oras un bregonet de pan e un talhonet de saussissòt ; e per començar, fau passar lo flasco amb la lampa mai.

Que cadun s'engoliga lo chicolon.
Mai, avís !
Una sola galetada ! "

Tenguere la lampa a Carlina, ela me la tenguèt. Una golada de paradís per quau l'aguesse perdut, se teologicament es possible.
O una golada de chale terrenau en plen esprecatòri.
Lo vin d'en primier petejava a vos emplir la boca d'un bolh de tina, puei se gonflava pegós e melioós sus la lenga en fasent somiar de la guespa sus lo grum muscat, de vielhs tampons e d'anticas gerlas gresadas.
Tot nos semblèt possible d'un còp: liberacion avenidoira, pojada au mond sota un oelestre estelat, ventada que fai crespelar la pèu fineta de la ribiera.
L'odor arribèt a Jòrdi abans lo flasco : ne ronquèt de despaciéncia.

Mai a l'arribada, Ramon manquèt de s'engavachar.
Escampèt sa chimada dins un cacalàs, qu'era una pietat.
Yann que li teniá lo lume, comprenguèt leu çò que lo fasiá rire.
Faguèt respons d'estraçada.
Finiguèt per explicar.
En se reversant per beure a galet, Ramon l'Aragonés, aquí qu'era plaçat, a l'endrech que la fusta era mai bassa per s'engulhar dins la roïna, aviá lo f ront quasiment a l'auçada dei saumiers.
E vesiá, - o faguèt veire a Yann - çò qu'aviàm pas encara pogut desvistar, e que de segur dempuei lo segle XV avián asulhat ren que lei serviciaus montats sus d'escalas que levavan pòussa e teleranhas.
S'un artista, ò dos, ò tres avián cubert tota la fusta, en partent de son endessota, amb la decoracion vegetala e mai que mai viticòla qu'ai ja dicha semblava qu'en se sa.rrant dau plafon avián liberat son inspiracion d'un naturalisme classicizant Pres d'una fotra barròca abans temps, avián interpretat lei vertolhons, lei vidalhas, lei fulhums en metamorfòsis.
Lo vise antau veniá bèstia fantastica, pregadieu arput que virava au gimerre, de gripets dançavan au cimeu d'una getela que li prestava camba, e, causa remirabla, lo desir forfolhava dins l'invencion.

Lei vits venián viechs e la vinha portava de figas.
D'aquela maniera, se la fusta, vista normalament d'en-bas, sosteniá lo plafon de manassas de fulhatges e d'un envam de socas, a ras de saumiers, aquí qu'un talh corbat la raubava ais agachadas, era un rebofe de fantaumas eroticas.
Amb aquò qu'amb una paciéncia olandesa, mai amb un sentiment ombrian de la lutz e de la color, un artista (era vesedor qu'una sola, maniera era estada interessada a l'òbra) aviá dins l'entremescle en medalhons miniaturizat de scenas d'una audàcia atencionada, una mena d'antologia dei plasers dau sexe, non pas soncament lei possibles, coneguts e repertoriats, mai lei pus diabolics e lei prometeans.
En descobrent dins un encastre de brondilhas verturosas una mena d'omenàs a testa d'ase que quilhava en galaup olimpic una drolleta tota vergonhosa, mai pas tan talament vergonhosa que clinesse pas lo còu d'un biais polidet per entrevistar en dessota son còs que cabussava queta merinjana assautava seis esquinas, Ramon trompetèt lo cacalàs.
Yann reprenguèt la nòta.
La lampa anèt de man en man.
Tótei petaviam lo rire en veta.
Sol, lo paure capitani Gianfranco, embaumelat entre seis escobas, demorava en defòra de la chanuda chabença.
Badava de desir e cridava de la mona.

Es lo moment qu'amondaut sauvadors e jornalistas que començavan de renonciar a sortir un viu deis escombres, entendegueron montar dau fons de la terra un cacalàs diabolic.
I aneron mai de vam a desescombrar.
Mai, coma una ora pueí, lo silenci s'era fach, que ren veniá plus ges dei tomples inferiors qu'assenhalesse jòia ò misèria, s'aplanteron per se torcar lo front.
Lei jornalistas aneron telefonar la nòva que faguèt lei títols grands dei diaris de l'endeman : Risero, poi morirono.

Mòrts, o eriam pas.
Aviàm simplament, dins l'idea d'esparnhar nòstrei fòrças, fach seguida de contemplacion e de reflexion a la gaug primiera.
La lampa escambiada aviá permés a cadun de verificar qu'a son niveu tanben e dei dos latz la fusta entierava lei scénas.
Carmelo aviá per un moment resquilhat dins la despensa, en fasent plaça a Gianfranco que poguèt de visu constatar la meravilha que nòstrei rires i avián comentada.

Aqueu Carmelo, qu'era critic d'art encara mai que critic literari, entamenèt una comparança de nòstra fusta amb la Casa d'aur de Neron, ónt lei pintors meteguèron d'ornaments floraus e de grotescs d'una perfeccion acabada dins de recantons auts tan fonsuts que degun podiá leis i veire, antau Leonardo en se fasent davalar per una còrda dins lei cròtas de l'Esquilin, veguèt de caps d'òbras que l'Emperaire ignorava e mai leis aguesse pagats.
Suprema dignitat de l'art de fugir fins a l'admiracion .

Mai, en pensant que se trachava d'escàndol encara pus que d'art, Irmela faguèt sovenir que lei canonges, gròs e podagres, avián jamai vist ni mai çò que leis escultors gotics s'imaginavan de quilhar dins lei torres dei catedralas, morgas sota lo monge entre batre de cueissas, e l'avesque que se fai sodomizar per la quimera.
Antau resquilheriam devers una filosofia dau secret, onanisme dau desir revolucionari.
Se penseriam fòrça.
Lo silenci durèt.

Dintre aqueu mutisme apensamentit, nòstre cap de chorma intervenguèt per nos prepausar la mai rasonabla. dei solucions a nòstra espera qu'anava benleu estre espera darriera, e qu'adonc podiàm ocupar d'una, compensacion epicuriana au nonren coma d'una preparacion estoïciana ò crestiana a l'eternitat.
Cadun sa cresença.
La lampa amorçada per estauvi, seriá abrada tótei lei sieis oras per permetre a cadun de recebre sa racion de subreviure.
Demorariá abrada detz minutas.
Coma aquò, cadun auriá lo temps de beure son glop, de rosegar sa lesca de misson e de prene sus la fusta sa leiçon d'art recto et verso.
Mai per que la leiçon foguesse pus profechosa, lei plaças s'escambiarián.
Cadun d'entre nosautres, dins una durada de cinquanta-quatre oras auriá antau pogut vesitar tot lo museu, conèisser tota l'antologia.
S'aquò pasmens semblava convenent !
Aquélei que s'estima van mai de s'apesamentir sus son salut, aurián qu'a se tapar leis uelhs ò manjar sa racion morre clin coma un monge sota lo capurlet.
Dins aqueu sens degun revindiquèt.
Tant es verai que la religion se perd e mai entre leis escrivans dei minoritats, e mai entre lei femnas.

Foguèt una femna, Mariton, que questionèt sus çò que podriàm faire dins lei sieis oras de nuech entre lei sesilhas de brifa e d'espincha.
"Imaginatz", çò resgondeguèt Gianfranco.
E Carmelo qu'aviá la filosofia vertadierament umanista, desvolopèt que l'imaginacion de l'òme a dins ela. tant de poders e de riquesas que se podriá passar l'eternitat a seguir sei camins, escalar sei montilhas, abraçar sa mar.
Amòr d'aquò, l'Infern es subretot privacion d'images.

Acabèt son dire dins l'escur.
Gianfranco aviá amorçat la lampa.
S'entendeguèt dins la despensa que lo Sicilian s'embronca.va dins leis escobas abans de poder s'assetar.
Puei lo silenci s'espessiguèt.
Un silenci de Catacombas.
Mai de l'idea dei Catacombas, nos garava la sensacion de la man que se passejava sus seda, lin, velós.
E mai la mieuna, de man drecha, se passejava tanben sus Carlina, seda e velós vius e cauds.

Ela senibìava pas de se n'avisar ni en mau ni en ben.
Se pensava fòrt.
De sa pensada quichada sortiguèt enfin un raconte qu'aicí transcrive en lo revirant simplament d'un toscan que me semblèt fòrça literari, e mai florit d'arcaismes saborós.
Un toscan dins la nuech, que traucava lo temps...